Wszystkie te aspekty brano pod uwagę tworząc początkowo Grupę Roboczą a ostatecznie Komitet Społeczny ds. Zagospodarowania Terenów Poprzemysłowych w Województwie Śląskim, którego celem jest kompleksowe podejście do rozwiązania problemu terenów zdegradowanych i włączenie ich do obiegu ekonomicznego. Pani Francesca DiCosmo poinformowała, iż nawiązano współpracę z władzami Stanu Pensylwania - USA, które posiadają bogate doświadczenie w rozwiązaniu problemu zagospodarowania terenów zdegradowanych. Tam również zaczynano od powołania Komitetu Sterującego, którego zakres działania obejmował identyfikację problemu na poziomie lokalnym i ponad lokalnym (stanowym), opracowanie celów rewitalizacji terenów zdegradowanych (stopnia oczyszczania w zależności od sposobu ponownego wykorzystania terenów zdegradowanych) oraz określenie sposobów osiągnięcia postawionych celów.

W Polsce przebywała grupa przedstawicieli Stanu Pensylwania prezentując także w IETU sposób rozwiązania problemu zagospodarowania terenów zdegradowanych, jak również projekty demonstracyjne. Zainteresowani szczegółami tej prezentacji mogą zwrócić się o pisemną jej wersję za pośrednictwem pani DiCosmo. Omawiając dotychczasowe wyniki prac Komitetu podsumowała, że na dwóch spotkaniach dyskutowano:

Kończąc wystąpienie pani Francesca DiCosmo przypomniała, iż przewodnim celem Komitetu jest wypracowanie programu zagospodarowania terenów zdegradowanych w województwie i wyraziła zdanie, że od temu zagadnieniu winno być poświęcone dzisiejsze posiedzenie.

Kolejno, zgodnie z programem spotkania, prowadzący spotkanie zaproponował wybory Przewodniczącego Komitetu i jego dwóch zastępców, a także członków zespołu dla opracowania regulaminu Komitetu. Po przyjęciu przez zebranych członków Komitetu stanowiska, że 8 członków Komitetu (50% składu Komitetu) stanowi quorum do przeprowadzenia wyborów do Prezydium Komitetu (głos zabierali następujący członkowie Komitetu: pani Krystyna Czaplicka oraz panowie Jan Rzymełka, Stefan Godzik, Jan Pałasz) ustalono, aby w regulaminie Komitetu określić warunki przeprowadzania wyborów przy trudnościach uzyskania quorum.

Następnie przystąpiono do zgłoszenia kandydatów na Prezydium Komitetu oraz do zespołu przygotowującego regulamin.

Zgłoszono następujące kandydatury do Prezydium Komitetu, w składzie przewodniczący, dwóch zastępców, 3 członków:

Członkowie Komitetu wyrazili jednogłośnie zgodę na przyjęcie pełnej listy kandydatów jako składu Prezydium i podjęli decyzję o wewnętrznym ukonstytuowaniu się wybranego Prezydium.

Po ukonstytuowaniu się, skład Prezydium Komitetu jest następujący:

W wyniku jawnych wyborów przyjęto następujący skład zespołu mającego opracować regulamin Komitetu:

Kolejno, zgodnie z programem spotkania, pan Mariusz Primus, Wydział Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego, przedstawił temat “Rewitalizacja i rewaloryzacja terenów zdegradowanych jako priorytet w strategii rozwoju województwa śląskiego - wprowadzenie”.

Przypomniał, iż do podstawowych zadań administracji samorządowej szczebla wojewódzkiego w zakresie ochrony środowiska należą:

Zarząd Województwa, zgodnie ze swoimi ustawowymi zadaniami, określił główne cele i priorytety rozwoju Województwa, które sprecyzowane są w opracowywanej aktualnie wersji dokumentu “Strategia rozwoju województwa śląskiego”. Referujący temat pan Mariusz Primus wyjaśnił, że końcowa wersja tego dokumentu powstała praktycznie w dzień poprzedzający dzisiejsze posiedzenie, tak więc w swoim wystąpieniu zaprezentuje tylko syntezę tego materiału.

W przyjętym, lecz jeszcze nie zatwierdzonym dokumencie “Strategia rozwoju. . . ” założono dwa generalne cele rozwoju Województwa Śląskiego:

Cele te będą realizowane poprzez cztery następujące sposoby działania (opcje strategiczne):

Osiągnięcie celów generalnych, realizowane w ramach czterech kierunków działań strategicznych (opcje strategiczne), przyczyni się do uruchomienia mechanizmów rozwojowych regionu, opartych na budowie społeczeństwa informacyjnego, rozwoju nowych technologii i innowacyjności.

W “Strategii rozwoju...” wyznaczono następujące cztery priorytety rozwoju województwa śląskiego, które mają służyć osiągnięciu dwóch generalnych celów:

W “Strategii rozwoju Województwa Śląskiego” kierunek rewitalizacji i rewaloryzacji terenów zdegradowanych został zapisany w 3 priorytecie “Przebudowa oraz zwiększenie atrakcyjności terenu”, jako czwarty z następujących dziewięciu celów szczegółowych, wyznaczonych dla realizacji tego priorytetu. Cel ten nazwany został jako “rewitalizacja terenów poprzemysłowych oraz pogórniczych”:

Przy tworzeniu strategii uznano, iż rewitalizacja terenów poprzemysłowych oraz pogórniczych przyczyni się do poprawy warunków życia mieszkańców oraz w istotny sposób wpłynie na poprawę atrakcyjności regionu.

Na uwagę pana Jana Pałasza, iż podany w programie spotkania temat prezentacji wprowadził go w błąd, okazało się bowiem, iż rewitalizacja i rewaloryzacja terenów zdegradowanych nie jest priorytetem w strategii rozwoju, lecz tylko jednym z 9 celów szczegółowych jednego z czterech priorytetów, pan Primus wyjaśnił, że formułując tytuł wystąpienia nie znał ostatecznej wersji dokumentu “Strategia rozwoju...”. W poprzedniej wersji strategii, na podstawie której zaproponował tytuł swojej prezentacji, ochrona środowiska była wymieniona jako jeden z priorytetów strategii rozwoju. Ze względu na to, iż otrzymał materiały dopiero poprzedniego dnia nie jest przygotowany do uzasadnienia dlaczego cel “rewitalizacja terenów poprzemysłowych oraz pogórniczych” zapisany został dopiero jako czwarty cel szczegółowy trzeciego priorytetu.

Obecna wersja jest dziełem Zarządu Województwa i jest modyfikacją poprzedniej wersji; Zarząd Województwa ma pełne prawo i kompetencje do tego, aby modyfikować sugestie i proponować taką strategię jaką uważa za słuszną. Ten dokument będzie oczywiście jeszcze dyskutowany.

Kolejnym punktem posiedzenia było wystąpienie pana Jerzego Zielińskiego, Wydział Geodezji i Kartografii Urzędu Marszałkowskiego. Tematem wystąpienia był “Kataster terenów zdegradowanych – podjęte inicjatywy i planowane działania”. Wystąpienie obejmowało informacje na temat materiałów jakimi dysponuje Wydział Geodezji i Kartografii Urzędu Marszałkowskiego, w aspekcie ich ewentualnego wykorzystania przez twórców katastru terenów zdegradowanych.

Zakres materiałów jakimi dysponuje wydział wynika z obowiązków jakie ciążą na Urzędzie Marszałkowskim w zakresie geodezji i kartografii. Do obowiązków tych należą:

Wykorzystanie tych baz danych będzie istotne dla twórców katastru terenów zdegradowanych, np. bazy danych dotyczące ewidencji gruntów dla poszczególnych powiatów, ewidencja budynków dla poszczególnych powiatów, mapa zasadnicza dla poszczególnych powiatów;

Kolejne dwa obowiązki, włączone w roku bieżącym, wynikają z nowelizacji Ustawy “Prawo geodezyjne i kartograficzne”; są to:

Omówienie materiałów jakimi dysponuje Urząd Marszałkowski zilustrowane zostało przykładami wybranych map i ich interpretacją.

Następnie dyskutowano problem utworzenia katastru terenów zdegradowanych, jako narzędzia wspomagającego proces rewitalizacji tych terenów. Po wymianie poglądów na temat celowości budowy takiego katastru i kosztów jego prowadzenia, a także sposobu pozyskiwania informacji z różnych poziomów ich gromadzenia (głos zabierali panowie J. Zieliński oraz W. Matela - Śląski Urząd Wojewódzki, J. Rzymełka, M. Korcz - IETU) uznano, iż dyskutować należy “jak powinien funkcjonować taki kataster”, a nie “czy taki kataster powinien być utworzony”. Doświadczenia krajów, które rozwiązały już problem terenów zdegradowanych potwierdzają bowiem celowość istnienia katastru, który łączyłby informacje dotyczące gruntów, ujęte w katastrze geodezyjnym, finansowym i prawnym, a także dane na temat stopnia zanieczyszczenia gruntu. Sposób funkcjonowania katastru terenów zdegradowanych, w tym ustalenie zasad pozyskiwania informacji z różnych poziomów funkcjonowania trzech pozostałych katastrów oraz dane z Krajowego Systemu Informacji o Terenie i dane o stopniu zanieczyszczenia stanowi kluczowy problem, wymagający dyskusji i decyzji. Problemy do dyskusji zaproponowane w programie spotkania wymagają opracowania przez grono specjalistów.

W dalszym punkcie programu posiedzenia, pani Jadwiga Gzyl, pracownik naukowy Instytutu Ekologii Terenów Uprzemysłowionych, zaprezentowała temat “Ocena ryzyka jako narzędzie wspomagające proces rewitalizacji terenów zdegradowanych”. Ocena ryzyka służy do sprawdzenia bezpieczeństwa zdrowotnego i środowiskowego istniejących i planowanych przedsięwzięć. Procedura oceny ryzyka obejmuje kolejno następujące etapy: identyfikacja zagrożenia, ocena zagrożenia i charakterystyka ryzyka.

Konieczność przeprowadzania oceny ryzyka zdrowotnego i środowiskowego nie jest dotychczas jeszcze w Polsce prawnie wymagana. Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych realizując prace badawczo-wdrożeniowe przy współpracy z Amerykańską Agencją Ochrony Środowiska a także z Departamentem Energetyki Stanów Zjednoczonych, włączył ocenę ryzyka do kilku projektów dotyczących oczyszczania i zagospodarowania terenów poprzemysłowych. Na podstawie uzyskanych doświadczeń potwierdzona została celowość wykorzystania tego narzędzia w procesie zarządzania środowiskiem.

Odpowiadając na pytanie pana Jana Pałasza, czy włączenie oceny ryzyka do procesów decyzyjnych jest zgodne z prawodawstwem Unii Europejskiej, pani Gzyl wyjaśniła, iż regulują to dwie dyrektywy UE nt. bezpieczeństwa zarówno stosowanych jak również nowo wprowadzanych substancji chemicznych oraz zalecenie Unii Europejskiej, aby kraje członkowskie włączyły analizę ryzyka do procesów decyzyjnych. Każdy kraj członkowski zobowiązany został do przedstawienia swojej polityki w zakresie stosowania tego instrumentu. Posiadane przez prelegentkę materiały dowodzą, iż w krajach członkowskich UE są stosowane procedury oceny ryzyka w procesach zarządzania środowiskiem. Wprowadzenie oceny ryzyka do prawodawstwa RP nie będzie więc niezgodne z prawem obowiązującym w Unii Europejskiej.

Kolejne pytanie sformułował pan Jan Rzymełka. Zapytał czy analiza ryzyka może być wykorzystana do liczbowego wyrażenia strat ekonomicznych (zwolnienia lekarskie lub renty) wywołanych na skutek chorób lub zgonów będących efektem środowiskowych zagrożeń zdrowia. Pani Gzyl wyjaśniła, że analiza ryzyka nie daje wprost takiej odpowiedzi, natomiast jest niezbędnym materiałem wyjściowym do takich rozważań.

Kolejnym punktem spotkania było wystąpienie pana Marka Korcza, pracownika naukowego IETU. Dotyczyło ono projektu rozporządzenia w sprawie standardów czystości i dopuszczalnego zanieczyszczenia gruntów, jako narzędzia wspomagającego proces oczyszczania i zagospodarowania terenów zdegradowanych.

Możliwość opracowania standardów czystości gleb stworzona została w projekcie nowej Ustawy o Ochronie Środowiska. W artykule 101 projektu nowej ustawy jest zawarta propozycja delegacji do Ministra Środowiska, która upoważnia Ministra do wydania rozporządzenia w sprawie:

a także upoważniająca Ministra iż może on określić:

Omawiany projekt rozporządzenia opracowano wykorzystując ten dorobek polski, który dotyczy prób stworzenia wytycznych lub norm czystości gleb, a więc m. in. wyniki prac IUNGU i IETU oraz prac PIOŚ dotyczących likwidacji wojskowych baz poradzieckich, a także, opracowane przez PIOŚ na użytek tamtych prac, wytyczne czystości gleb. W poprzednich próbach przeważało podejście opracowania standardów jakości dla gleb użytkowanych rolniczo. Wykorzystano w nich rozwiązania holenderskie.

Prezentowany projekt rozporządzenia dotyczy wszystkich użytków gruntowych w rozumieniu ustawy o ewidencji gruntów i budynków. Autorom chodziło bowiem o stworzenie jednoznacznych połączeń z geodezją, nie uwzględnianych przez poprzednie wytyczne. Projekt ten zawiera również próbę wprowadzenia poprawek do standardów jakości określonych w wytycznych PIOŚ.

Wyróżniono 2 grupy standardów czystości: docelowe i interwencyjne. W ślad za wytycznymi PIOŚ wydzielono trzy grupy użytków gruntowych:

Dla tych trzech grup opracowano standardy czystości dla różnych substancji. Wartości dopuszczalnych stężeń substancji podane są w tabeli i są zgodne ze standardami holenderskimi, przy czym wprowadzono mechanizm powiązania wartości granicznych z zawartością w glebie substancji ilastych i organicznych. Istnieje możliwość przeliczenia podanego stężenia dopuszczalnego dla danych warunków lokalnych w danej lokalizacji.

Kolejnym ważnym elementem projektu rozporządzenia jest utworzenie dwóch odrębnych rejestrów terenów: obszarów zanieczyszczonych i podejrzewanych o zanieczyszczenie, które prowadzone byłyby przez odpowiednie organy administracji państwowej i samorządowej przy udziale PIOŚ.

Następnym ważnym elementem projektu rozporządzenia jest wprowadzenie procedury negocjacji – wykorzystujące doświadczenia amerykańskie, a także niektórych krajów europejskich, które wskazują, że sztywne ustawienie standardów czystości gruntów może zahamować obrót gruntami, a nie jest to w żadnej mierze intencją autorów projektu, działających w celu wspomagania procesu rewitalizacji terenów zanieczyszczonych i włączenia ich do obiegu ekonomicznego. Dlatego zaproponowano proces negocjacji przy ustalaniu dopuszczalnego zanieczyszczenia gruntu, oparty o analizę ryzyka zdrowotnego i środowiskowego, które było tematem poprzedniej prezentacji.

Pani Witek-Wodzisławska z Wydziału Ochrony Środowiska i Rolnictwa Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego, wyraziła uznanie dla autorów tak ambitnego przedsięwzięcia jakim jest projekt rozporządzenia. Równocześnie jednak zgłosiła szereg uwag i zastrzeżeń odnośnie użytych sformułowań i nieprecyzyjnych określeń. W odpowiedzi pan Korcz wyjaśnił, że projekt ten przekazany będzie do korekty prawnikom w celu usunięcia istniejących nieprawidłowości.

Pan J. Zieliński (Wydział Geodezji i Kartografii Urzędu Marszałkowskiego) zgłosił szereg wątpliwości do zaproponowanej sieci przekrojów pomiarowych badania stopnia zanieczyszczenia gleb, odnośnie kosztów takiego przedsięwzięcia. Odpowiadając na te zastrzeżenia pan Korcz wyjaśnił, że zaproponowana siatka pomiarowa dotyczy oceny stopnia zanieczyszczenia konkretnych nieruchomości gruntowych, w przypadku pojawienia się potencjalnego nabywcy w sytuacji obrotu gruntami i nie ma nic wspólnego z krajowym monitoringiem czystości gleb.

Prowadzący spotkanie podziękował za prezentację projektu rozporządzenia i uwagi w dyskusji podsumowując, że wymiana wątpliwości odnośnie projektu wskazała na istnienie znacznych niejasności w użytych sformułowaniach i na bezwzględną konieczność dokonania korekty tekstu rozporządzenia przy uwzględnieniu zgłoszonych uwag i pytań.

Dyskusja na temat zaproponowanych w programie spotkania problemów do omówienia ukierunkowana była głównie na próbę uzyskania odpowiedzi na pytanie czy władze samorządowe są w stanie kreować odpowiednie prawo lokalne. Pan Jan Rzymełka proponował rozszerzenie tego pytania na “czy władze administracji rządowej i samorządowej są w stanie kreować odpowiednie prawo lokalne”. Wyrażano opinię, iż warunkiem skutecznego kreowania prawa lokalnego jest to, iż zaproponowane rozwiązania prawne nie mogą być bardziej liberalne od prawa krajowego.

Przystępując do ostatniego punktu spotkania, czyli ustalenia planu pracy Komitetu Społecznego, prowadzący spotkanie pan Godzik oddał głos nowo wybranemu przewodniczącemu Komitetu, panu Janowi Rzymełce, który dziękując za zaufanie jakim obdarzyli go członkowie Komitetu podkreślił, iż ideą utworzenia Komitetu Społecznego jest stworzenia wspólnej płaszczyzny integrującej wszystkie działania na rzecz ochrony środowiska w Województwie, szczególnie w zakresie oczyszczenia i zagospodarowania terenów poprzemysłowych. Wyraził opinię, że spotkania Komitetu winny mieć otwarty charakter dla wszystkich chcących uczestniczyć w pracach. Należy zastanowić się nad skuteczną formą upowszechniania efektów pracy Komitetu - zaproponował utworzenie funkcji rzecznika prasowego Komitetu. Zaproponował także, aby do zakresu działalności Komitetu włączyć przygotowywanie stanowiska gremium społecznego odnośnie wszystkich decyzji administracyjnych szczebla centralnego i regionalnego wpływających na jakość środowiska i możliwość jego rewitalizacji. Jako pierwszą istotną sprawę, wymagającą przeciwdziałania wymienił działania lobbingu sektora górniczego dla wyeliminowania kar za szkody ekologiczne i opłat za korzystanie ze środowiska, które winny wnosić kopalnie. Przygotowanie stosownego oświadczenia przez Komisję Społeczną, uzasadniające sprzeczność takiego rozwiązania z Konstytucją RP, a także w stosunku do prawodawstwa Unii Europejskiej, a następnie skierowanie go do Komisji Sejmowej wspomoże podjęcie prawidłowej decyzji, której skutki będą istotne dla zarządzania jakością środowiska w Województwie Śląskim. Degradacja środowiska w województwie śląskim powstała na skutek eksploatacji kopalń a także zakładów przemysłowych pracujących na rzecz całego kraju - obecnie jednak usuwanie skutków tej degradacji zrzucono na barki tego regionu i jego mieszkańców.

Zaproponował także, aby do programów spotkań Komitetu wprowadzić dyskusję nad kolejnymi projektami ustaw dotyczących polityki ekologicznej w celu sformułowania uwag i wypracowania opinii.

Prowadzący spotkanie zaproponował umieszczanie informacji z prac Komitetu na stronie WWW i zadeklarował, że Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych na swojej stronie WWW wyodrębni część dla informacji Komitetu Społecznego. Pani Francesca DiCosmo zadeklarowała pomoc US EPA przy tworzeniu strony WWW Komitetu Społecznego, poprzez udostępnienie ścieżek dostępu do zasobów US EPA, a także zasobów informacyjnych Brownfields Institute w Pittsburgu (Pensylwania)

W podsumowaniu dyskusji na temat pracy Komitetu ustalono:

W uzupełnieniu dyskusji głos zabierali:

Na tym zakończono posiedzenie.

Protokołowała: Ewa Wysokińska, IETU